Η παρούσα διπλωματική εργασία, που εκπονήθηκε από την Λιάτσου Αγλαΐα Μαρία (Λιάνα) με επιβλέποντα καθηγητη, τον κ. Γεώργιο Σμύρη, αφορά στον σχεδιασμό-προσθήκη στεγάστρου στο Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων «Χατζηκώστα». Αφορμή για την πρόταση αυτή, υπήρξε η προσωπική ανάγκη να ληφθεί ο ύπνος ως κάτι σημαντικό και να «περάσει» στον επισκέπτη μέσω της αρχιτεκτονικής.
Πιο συγκεκριμένα, η προσθήκη ενός ανάλαφρου στεγάστρου με 3 κουκούλια τα οποία φιλοξενούν χώρους γεμάτους ονειρικές και εφιαλτικές διαθέσεις, θα βοηθήσει στην αφομοίωση του ύπνου αλλά και στη χαλάρωση του επισκέπτη καθώς και στο να αποδεχτεί / ξανά-βιώσει / αντιμετωπίσει, τους εφιάλτες του και να συμφιλιωθεί με αυτές τις παραλλαγές του ύπνου. Η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχθηκε καθώςτονοσοκομείοείναιέναςχώροςπουτουαρμόζει η ξεκούραση. Και για τους επισκέπτες του και για το προσωπικό του.
Ένα σανατόριο αποτελεί μια ιατρική μονάδα, η οποία χρησιμοποιείται για την περιποίηση ατόμων με κάποια μακροχρόνια ασθένεια. Συνδέθηκαν κυρίως με την αντιμετώπιση της φυματίωσης, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα συγκεκριμένα θεραπευτήρια συνήθιζαν να βρίσκονται σε δασικές περιοχές με πρόσβαση σε καθαρό αέρα και άφθονο φυσικό φωτισμό. Η δίαιτα με καλή διατροφή και ξεκούραση κρίνονταν σημαντικά για την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος και τη θεραπεία. Επομένως, τα σανατόρια συνδέθηκαν άμεσα με τον ύπνο.
Τον σχεδιασμό του Σανατορίου Ιωαννίνων, του πρώτου μεγάλου νοσοκομείου της περιοχής, έκανε ο Ορέστης Μάλτος (1908-1999), ένας σημαντικός αρχιτέκτονας με σπουδές στο Παρίσι και εκφραστής του μοντερνισμού. Εξειδικεύτηκε στις νοσηλευτικές εγκαταστάσεις. Τον Φεβρουάριο του 1939, έγινε η προκήρυξη για την ανέγερση του σανατορίου. Ο πόλεμος και η Κατοχή σταμάτησαν τα πάντα.
“Λίγο καιρό αργότερα, το Σανατόριον Ιωαννίνων έγινε πραγματικότητα. Σε αυτό οδηγούσε η οδός Σανατορίου, η σημερινή οδός Μακρυγιάννη. Πρόκειται για την παλιά πτέρυγα του νοσοκομείου «Χατζηκώστα»”.
Η παρούσα διπλωματική ασχολείται με τη σύνδεση αρχιτεκτονικής και ύπνου. Αυτό επιτεύχθηκε με την ύπαρξη του σανατορίου και την ενίσχυσή του με μια οργανική σχεδίαση ενός στεγάστρου, το οποίο διέπει μια πλαστικότητα, ενώ παράλληλα «κυοφορεί» τρία κουκούλια/μήτρες/«αγκαλιές», στις οποίες μας υποδέχεται ο Μορφέας και μας προϊδεάζει και ενημερώνει για τα τρία στάδια και τις παραλλαγές του ύπνου. Μέσω του στεγάστρου πραγματώνεται η αίσθηση της αιώρησης, παρόμοια με αυτή των ονείρων. Κάθε κουκούλι παρουσιάζει μια ξεχωριστή παραλλαγή ύπνου, συνδυάζοντας την ανάλαφρη με την σκοτεινή όψη του.
Ο ύπνος αποτελεί μια φυσιολογική και επαναλαμβανόμενη κατάσταση του νου και του σώματος, που χαρακτηρίζεται από μείωση της αντίληψης και περιορισμένη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Το σώμα εναλλάσσεται μεταξύ δύο διαφορετικών τύπων ύπνου:
τον ύπνο REM (ύπνος ταχείας κίνησης ματιών),
τον ύπνο εκτός REM.
Μέσα από τις παρακάτω παραλλαγές του ύπνου το σώμα επιδιορθώνει και αναγεννά ιστούς, χτίζει οστά και μύες και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Για να έχουμε μία πραγματικά υψηλής ποιότητας ανάπαυση, πρέπει να περάσουμε από όλα τα στάδια του ύπνου, δηλ. να έχουμε έναν πλήρη κύκλο ύπνου.
Σε μία τυπική νύχτα, συνήθως θα περάσουμε από 3 έως 6 πλήρεις κύκλους ύπνου. Συχνά, ο πρώτος κύκλος έχει τη μικρότερη διάρκεια (70-100 λεπτά), ενώ οι υπόλοιποι συνήθως διαρκούν από 90 έως 120 λεπτά. Οι κύκλοι ύπνου μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο και από νύχτα σε νύχτα, με βάση ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, όπως η ηλικία, η κατανάλωση αλκοόλ, οι συνήθειες πριν τον ύπνο κ.α.
Η λογική που ακολουθείται έχει ώς στόχο, αρχικά, ο επισκέπτης ναζαλιστεί και να χαλαρώσει, στη συνέχεια να απασχολήσει δημιουργικά το μυαλό του περιτριγυρισμένος από ψυχεδελικά μοτίβα σε συνδυασμό με τους ήχους της φύσης και τις οσμές που προκαλούν υπνηλία να περάσει σε βαθύτερο λήθαργο και τέλος κατά το πέρασμα του μέσα από παχύρευστες ολισθηρές επιφάνειες, που βοηθούν στην κατανόηση της προσωπικής θερμοκρασίας σώματος, οδηγείται σε ένα σκοτεινότερο κομμάτι της διαδικασίας του ύπνου, όπου η ανάλαφρη διάθεση μετατρέπεται σε εφιαλτική. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ξαπλώσει πάνω σε μια από τις έξι κλίνες όσο επιθυμεί , παρατηρώντας το σύμπλεγμα από νήματα το οποίο ενώνει τα κρεβάτια, συμβολίζοντας με αυτό το τρόπο την κοινή αίσθηση που αφήνουν οι εφιάλτες στο σώμα και στη ψυχή όλων. Τα νήματα λειτουργούν ως νευρώνες – ιστοί (κοινοί σε όλους) , που κατά τη διάρκεια της υπνικής παράλυσης δίνουν σήμα σωματικής κίνησης και τα κρεβάτια θυμίζουν τον εγκέφαλο που δεν αφήνει τη πραγματοποίηση της κίνησης, σαν μια φυλακή.
1ο στάδιο ύπνου: διαρκεί 5 με 10 λεπτά, το σώμα δεν έχει αποφορτιστεί ακόμα πλήρως, ενώ η δραστηριότητα του εγκεφάλου ξεκινά να περιορίζεται. Το άτομο μπορεί εύκολα να ξυπνήσει, αλλά αν δεν υπάρξει κάποια παρεμβολή μπορεί εύκολα να περάσει στο δεύτερο στάδιο.
2ο στάδιο ύπνου: διαρκεί 10 με 25 λεπτά, οι μυς χαλαρώνουν, η θερμοκρασία σώματος, οι καρδιακοί παλμοί και η αρτηριακή πίεση πέφτουν, η κίνηση των ματιών σταματά, ενώ υπάρχουν μικρά ξεσπάσματα εγκεφαλικής δραστηριότητας, τα οποία προστατεύουν τον άτομο από εξωτερικά ερεθίσματα.
3ο στάδιο ύπνου: διαρκεί 20 με 40 λεπτά, αλλά επεκτείνεται καθ’ όλη τη διάρκεια μέσα από τις συνεχείς εναλλαγές των σταδίων. Αποτελεί το στάδιο βαθύ ύπνου, κατά το οποίο ο ρυθμός της αναπνοής είναι εξαιρετικά αργός, το σώμα περνά σε ατονία, δηλαδή στην προσωρινή παράλυση των μυών, η οποία διευκολύνει την αναγέννηση και ανάπτυξη των ιστοί, ενδυναμώνεται το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ ο εγκέφαλος εκπέμπει κύματα δέλτα, τα οποία κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου δίνουν στο άτομο τη δυνατότητα δημιουργικής σκέψης και αποτύπωσή της στη μνήμη του. Σε αυτό το στάδιο παρατηρούνται τα περισσότερα ζωντανά όνειρα που βιώνει το άτομο.
Το πρώτο στάδιο ύπνου διαρκεί 5 με 10 λεπτά, κατά το οποίο τα μάτια είναι κλειστά, αλλά ο άνθρωπος μπορεί εύκολα να ξυπνήσει. Αυτό το στάδιο παρουσιάζεται στο πρώτο κουκούλι, όπου υπάρχουν τοποθετημένα με ακανόνιστο μοτίβο μαλακές, υφασμάτινες επιφάνειες, πάνω στις οποίες ο επισκέπτης ξαπλώνει. Ολόγυρά του συνυπάρχουν σε μη στερεοτυπική διάταξη κλίμακες, οι οποίες βοηθούν στην επίτευξη ζάλης, καθώς ο επισκέπτης μετράει τα πατήματά της, καθισμένος αναπαυτικά πάνω στις επιφάνειες. Η παραμονή του σε αυτή τη μήτρα είναι 5 με 10 λεπτά, έτσι ώστε να αφομοιώσει καλύτερα την εμπειρία του πρώτου σταδίου της διαδικασίας του ύπνου.
Το δεύτερο στάδιο ύπνου διαρκεί 10 με 25 λεπτά, κατά το οποίο ο άνθρωπος βρίσκεται σε κατάσταση ελαφρύ ύπνου. Οι παλμοί της καρδιάς, όπως και η θερμοκρασία του σώματος πέφτουν. Ο οργανισμός προετοιμάζεται για τον βαθύ ύπνο. Βγαίνοντας από το πρώτο κουκούλι και βαδίζοντας μέσω της ράμπας στο δεύτερο, ο επισκέπτης, εφόσον εισέλθει, βιώνει το δεύτερο στάδιο με την παραμονή του εκεί από 10 με 25 λεπτά, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να χαλαρώσει σε έναν από τους τέσσερις εμβληματικούς κώνους που κυριαρχούν στον χώρο, κατασκευασμένοι από see-through ύφασμα, αναπαυτική βάση κυκλικού σχήματος. Όσο ο επισκέπτης ξαπλώνει εκεί, προβάλλεται ψηφιακά στο άνοιγμα της οροφής ένα sudoku, το οποίο οι παραβρισκόμενοι καλούνται να προσπαθήσουν να λύσουν ομαδικά, το οποίο «παιχνίδι» θα βοηθήσει στο βαυκάλημά (νανούρισμα) τους. Ταυτόχρονα, κατά την παραμονή των επισκεπτών σε αυτή τη μήτρα, δύο ατμιστήρες γεννούν χαλαρωτικές νότες αρωμάτων.
Το τρίτο στάδιο ύπνου αποτελεί τον βαθύ ύπνο. Είναι αρκετά δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης και αν ξυπνήσει, νιώθει αποπροσανατολισμένος για κάποια λεπτά. Οι παλμοί της καρδιάς και η αρτηριακή πίεση ανεβαίνουν και η αναπνοή γίνεται γρηγορότερη. Το συγκεκριμένο στάδιο ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που οδηγούν σε έντονες εμπειρίες ονείρων. Ο επισκέπτης για να βιώσει το τελευταίο αυτό στάδιο εισέρχεται σε χώρους ορισμένους από παχύρευστες, ολισθηρές, ημιδιαφανείς και εύπλαστες επιφάνειες, οι οποίες μέσα από την υλικότητά τους βοηθούν στην κατανόηση αίσθησης της προσωπικής θερμοκρασίας σώματος του κάθε επισκέπτη. Οι επιφάνειες βρίσκονται συγχωνευμένες στη ράμπα και οδηγούν τον επισκέπτη στην τελευταία «αγκαλιά». Σε αυτή βιώνεται η δεύτερη παραλλαγή του ύπνου, η οποία είναι περισσότερο σκοτεινή και διεισδύει στις εφιαλτικές αναμνήσεις του επισκέπτη, πράγμα που επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση έξι κλινών, οι οποίες υπήρχαν στο σανατόριο κάτω από το στέγαστρό μας. Η σκοτεινότερη αίσθηση πραγματοποιείται μέσω ιστών (κόμπων μεταξύ νημάτων) ακανόνιστα τοποθετημένων πάνω από τα κρεβάτια, που μπλέκονται και δημιουργούν ένα δίκτυο που θυμίζει την υπνική παράλυση. Η υπνική παράλυση είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από προσωρινή παράλυση του σώματος, κατά τη διάρκεια του ξυπνήματος από μια φάση ύπνου REM, προκειμένου κάποιος να μην κάνει και στην πραγματικότητα αυτές τις κινήσεις που «βλέπει» στον ύπνο του. Η υπνική παράλυση είναι γνωστή και ως «μικρός θάνατος».
Η εικόνα αυτή δείχνει την ονειρική και ανάλαφρη αίσθηση, η οποία διακόπτεται όταν ο επισκέπτης φτάσει στο τέλος της διαδρομής και κατέβει κάτω, στη σκληρή πραγματικότητα, δηλαδή σε έναν χώρο όπως είναι το νοσοκομείο.
Μια δεύτερη αξονομετρική άποψη, στην οποία απεικονίζεται ο υπαίθριος χώρος που αξιοποιείται στην άκρη του στεγάστρου για χαλάρωση. Διαθέτει άνετα πατήματα στη κλίμακά του, τα οποία δίνουν την δυνατότητα ανάπαυλας. Έχει σχεδιασθεί ράμπα, η οποία είναι προσβάσιμη από ΑμΕΑ και άτομα τρίτης ηλικίας. Η χαλάρωση σε αυτόν τον υπαίθριο χώρο πραγματοποιείται μέσω των αρωμάτων που απελευθερώνονται από τα φυτά και τα δέντρα σε αυτόν.
Τίτλος εργασίας: Χωρική ερμηνεία των σταδίων και παραλαγών του ύπνου | Εφαρμογή στο Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων Χατζηκώστα, Τυπολογία: Διπλωματική εργασία, Πανεπιστημιακό Ίδρυμα: Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Φοιτήτρια: Λιάτσου Λιάνα, Επιβλέπων καθηγητής: Γεώργιος Σμύρης, Εξεταστική περίοδος: Φεβρουάριος 2024
English description: The current diploma thesis by Liana Liatsou under the supervision of Mr. Georgios Smiris, concerns the design-addition of a roof at the General Hospital of Ioannina “Hatzikosta”. The reason for this proposal was the personal need to take sleep as something important and “pass” to the visitor through the architecture.
More specifically, the addition of a light roof with 3 cocoons that host spaces full of dreamy and nightmarish moods will help to assimilate sleep but also to relax the visitor as well as to accept / re-experience / face their nightmares and come to terms with these sleep variations. The specific location was chosen as the hospital is a place where rest is appropriate. And to its guests and its staff.
A sanatorium is a medical facility used to treat people with a long-term illness. They were mainly associated with the treatment of tuberculosis, in the late 19th and early 20th centuries. These clinics used to be located in forested areaswith access to fresh air and plenty of natural lighting. Diet with good nutrition and rest were considered important for strengthening the immune system and healing. Therefore, sanatoriums were directly associated with sleep
The design of the Sanatorium in Ioannina, the first large hospital in the area, was done by Orestis Maltos (1908-1999), an important architect who studied in Paris and exponent of modernism. He specialized in nursing facilities. In February 1939, the announcement was made for the construction of the sanatorium. The war and the Occupation stopped everything.
“Sometime later, theSanatorium in Ioannina became a reality. Sanatoriou Street, today’s Makrygianni Street, led to it. This is the old wing of the ‘Hatzikosta’ hospital”.
This diploma thesis deals with the connection between architecture and sleep. This was achieved by the existence of the sanatorium and its reinforcement with an organic design of a roof, which governs a plasticity, while at the same time “gestating” three cocoons/wombs/“embraces” in which Morpheus welcomes us and foreshadows and informs us of the three stages and variations of sleep. This roof helps the visitors experience the feeling of floating, similar to that of dreams. Each cocoon presents a distinct variation of sleep, combining its light and dark aspects.
Sleep is a normal and repetitive state of mind and body, characterized by reduced perception and limited interaction with the environment. The body alternates between two different types of sleep:
REM sleep (rapid eye movement sleep),
non-REM sleep.
Through the following variations of sleep the body repairs and regenerates tissues, builds bones and muscles and strengthens the immune system. In order to have a really high-quality rest, we need to go through all the stages of sleep, i.e. have a complete sleep cycle.
In a typical night, we will usually go through 3 to 6 complete sleep cycles. Often, the first cycle is the shortest (70-100 minutes), while the others usually last from 90 to 120 minutes. Sleep cycles can vary from person to person and from night to night, based on a wide range of factors, including age, alcohol consumption, bedtime habits, and more.
The logic followed aims, initially, for the visitor to become dizzy and relax, then to occupy his mind creatively surrounded by psychedelic motifs in combination with the sounds of nature and the smells that cause sleepiness to pass into a deeper lethargy and finally during its passage through thick slippery surfaces, which help to understand the personal body temperature, he is led to a darker part of the sleep process, where the light mood turns into a nightmare.
The visitor is able to lie in one of the six beds as long as he wishes, observing the complex of threads that joins the beds, symbolizing in this way the common feeling that nightmares leave in the body and soul of everyone. The threads work as neurons (common to all), which during sleep paralysis give a signal of physical movement and the beds remind the brain that does not let the movement take place, like a prison.
1st stage of sleep: lasts 5 to 10 minutes, the body is not yet fully discharged, while brain activity begins to be limited. The person can easily wake up, but if there is no interference, he can easily go to the second stage.
2nd stage sleep: lasts 10 to 25 minutes, muscles relax, body temperature, heart rate and blood pressure drop, eye movement stops, and there are small bursts of brain activity, which protect the person from external stimuli.
3rd stage sleep: lasts 20 to 40 minutes, but extends throughout the duration through the continuous alternation of stages. It is the stage of deep sleep, during which the rate of breathing is extremely slow, the body goes into lethargy, i.e. the temporary paralysis of the muscles, which facilitates the regeneration and growth of the tissues, the immune system is strengthened, while the brain emits waves delta, which during this stage give the person the possibility of creative thinking and imprinting it in his memory. Most vivid dreams experienced by the person are observed in this stage.
The first stage of sleep lasts 5 to 10 minutes, during which the eyes are closed, but the person can easily wake up. This stage is shown in the first cocoon, where soft, cloth surfaces are arranged in an irregular pattern, on which the visitor lies. All around it coexist in a non-stereotypical arrangement scales, which help to achieve vertigo, as the visitor counts their steps, sitting comfortably on the surfaces. His stay in this womb is 5 to 10 minutes, so that he better assimilates the experience of the first stage of the sleep process.
The second stageof sleep lasts 10 to 25 minutes, during which the person is in a state of light sleep. Heart rates, as well as body temperature, drop. The body prepares for deep sleep. Exiting the first cocoon and walking through the ramp to the second, the visitor, once entered, experiences the second stage by staying there from 10 to 25 minutes, while at the same time being able to relax in one of the four iconic cones that dominate the space, made of see-through fabric, comfortable circular base. While the visitor lies there, a sudoku is digitally projected onto the opening of the ceiling, which those present are invited to try to solve as a group, which «game» will help in their lullaby. At the same time, during the guests’ stay in this matrix, two vaporizers give off relaxing aroma notes.
The third stage of sleep is deep sleep. It is quite difficult to wake someone up during this phase and if they do wake up, they feel disoriented for a few minutes. Heart rate and blood pressure rise and breathing becomes faster. This particular stage activates areas of the brain that lead to intense dream experiences. To experience this last stage, the visitor enters spaces made of thick, slippery, translucent and malleable surfaces, which through their materiality help to understand the sense of the personal body temperature of each visitor. The surfaces are merged into the ramp and lead the visitor to the last “hug”. In it, the second variation of sleep is experienced, which is darker and penetrates the nightmarish memories of the visitor, which is achieved by placing six beds, which were in the sanatorium under our roof. The darker sensation is realized through webs (knots between threads) irregularly placed over the beds, which tangle and create a network reminiscent of sleep paralysis. Sleep paralysis is a condition characterized by temporary paralysis of the body, during awakening from a phase of REM sleep, so that one does not actually make those movements that they “see” in their sleep. Sleep paralysis is also known as “little death”.
Project title: Spatial Interpretation of variable stages of sleep / General Hospital of Ioannina “Hatzikosta”, Typology: Diploma thesis, Institution: Department of Architecture (Polytechnic School UOI), Student: Liana Liatsou, Supervisor Professor: Georgios Smiris, Academic Semester: February 2024