Οι MAZi Architects, Κ. Εξαμηλιώτου και Δ. Παπαδοπούλου, παρουσιάζουν την πρότασή τους “Memento mori” που έλαβε μέρος στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών για τη διαμόρφωση του Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών και Αποτέφρωσης Οστών Νεκρών KAN/KAON, η οποία αποτελεί και το πρώτο τους αρχιτεκτονικό εγχείρημα ως γραφείο.
Το όνομα του νεοσύστατου γραφείου προέρχεται από την ελληνική λέξη «Μαζί» και υποδηλώνει την έμφαση που δίνουν οι δύο αρχιτέκτονες στη συνεργασία, τη συλλογικότητα, την κοινωνικότητα και τις συνέργειες που απαιτούνται για να επιτευχθεί ένα κοινό όραμα.
Η μελέτη αυτή αποτελεί και την επίσημη έναρξη της δράσης του γραφείου που ασχολείται αυτό το διάστημα με μελέτες και διαγωνισμούς σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Από το φως στο σκοτάδι
Στόχος της πρότασης είναι η δημιουργία ενός τόπου μνήμης που συνδυάζει το κοσμικό με το θρησκευτικό, το υλικό με το πνευματικό. Ενός τόπου που λειτουργεί ως συναισθηματικό σημείο αναφοράς για τον επισκέπτη αλλά και ως τοπόσημο για την περιοχή.
“Η δυαδική φύση του αποτεφρωτηρίου (τεχνολογία και τελετουργία) ορίζει την ογκοπλασία, μορφή και λειτουργία του KAN/KAON”.
Ο κύριος δομημένος όγκος, μονολιθικός και μνημειακός εντός του περιβάλλοντα χώρου, δημιουργεί ένα αίσθημα σταθερότητας και δέους.
Ο όγκος αυτός τέμνεται με μια καθοριστική συνθετική χειρονομία κατά τον άξονα Βορρά-Νότου από τρεις επιβλητικούς κατακόρυφους τοίχους από συμπιεσμένη γη που αναδύονται από το έδαφος.
Ο διαχωρισμός σε δύο διακριτούς όγκους λειτουργεί σε πρακτικό επίπεδο κρατώντας τους χώρους του κοινού χωριστά από τους χώρους του προσωπικού και των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων και σε συμβολικό επίπεδο διαχωρίζοντας τον “τόπο των ζωντανών” στην Ανατολή από τον “τόπο των νεκρών” στη Δύση.
Η πορεία της σορού από την Αίθουσα Τελετών στην Αίθουσα Καύσης στον άξονα Ανατολής – Δύσης, το τελευταίο αυτό ταξίδι “από το φως στο σκοτάδι”, αντανακλά την φυσική πορεία κάθε ύπαρξης.
Βασικό στοιχείο της σύνθεσης είναι το τρεχούμενο νερό που κυλά μεταξύ των δύο βασικών τοίχων γης και μεταφράζει την ελληνική μυθολογία μέσω της αρχιτεκτονικής γλώσσας. Η σορός μεταφέρεται μέσω οπών που έχουν ανοιχτεί στους τοίχους από γη πάνω από το τρεχούμενο νερό, αναπαριστώντας έτσι το πέρασμα των ψυχών στον Κάτω Κόσμο μέσω του Αχέροντα ποταμού.
Τοίχοι από γη
Ο κύκλος ως ένα καθολικό και διαχρονικό σύμβολο που αντιπροσωπεύει τη κοσμική πνευματικότητα στη συλλογική φαντασία ανεξαρτήτως θρησκευτικού ή πολιτισμικού υπόβαθρου, μεταμορφώνεται στην πρόταση της κάτοψης σε έλλειψη η οποία διατηρεί τη σχεδιαστική καθαρότητα επιτρέποντας τη βέλτιστη προγραμματική συμπύκνωση ταυτόχρονα με την αισθητηριακή ανακούφιση που προκαλούν οι καμπύλες γραμμές/τοίχοι του κτηρίου.
Οι τοίχοι από γη που τέμνουν τον ελλειπτικό όγκο του κτηρίου είναι μια αναφορά στη γήινη φύση του ανθρώπου και οι εγκοπές τους που δέχονται τις τεφροδόχους μεταφράζουν αρχιτεκτονικά την ιδέα του “Χους ει και εις χουν απελεύσει…”.
Φύση και Πνεύμα
Το κτήριο τοποθετείται έκκεντρα στο οικόπεδο επιτρέποντας τη δημιουργία εκτεταμένων Κήπων Ενθύμησης και Περισυλλογής. Η παρουσία της φύσης και των τεσσάρων στοιχείων (φωτιά, αέρας, νερό, γη) χρησιμοποιούνται ως συνθετικά εργαλεία αντιπροσωπεύοντας το “θείο” με έναν αφαιρετικό και διαχρονικό τρόπο.
Σε άμεση επαφή με το χώρο παρατήρησης της καύσης τοποθετείται ο Κήπος του Νερού. Το νερό δρα καταλυτικά κατευνάζοντας την ένταση που δημιουργεί η παρουσία της φωτιάς. Ανατολικά του κτηρίου τοποθετούνται οι Κήποι των Τεσσάρων Εποχών οι οποίοι επιτρέπουν τη σύνδεση της χρονικής στιγμής της εκάστοτε κηδείας / τελετής με τα φυτά, τα χρώματα, τις μυρωδιές της εποχής που αυτή έλαβε μέρος.
Στόχος της πρότασης είναι η χρήση μιας παγκόσμιας μορφολογικής γλώσσας απαλλαγμένη από θρησκευτικές και εθνικές προκαταλήψεις με έμφαση στο σχεδιασμό αρχιτεκτονικών ιδιοτήτων που οδηγούν στη γέννηση της μορφής και την επιλογή των υλικών.
Διαχρονικά / άχρονα υλικά σε συνδυασμό με υλικά που γερνάνε / μεταλλάσσονται αντιπαραθέτοντας το ιστορικό και σταθερό με το πέρασμα του χρόνου και τη φυσική φθορά όλων των πραγμάτων και Γήινα υλικά, είτε υλικά που βγαίνουν από τη γη είτε η γη/χώμα ως υλικό.
Οι όψεις εμφανίζουν “κύματα” σε αποχρώσεις του κόκκινου ανάλογα με τον τρόπο που το φως πέφτει πάνω τους. Έτσι ένα υλικό οικείο και ταπεινό αποκτά συμβολικά τη διάσταση αυτή της αναπόφευκτης αλλαγής και ρευστότητας της ζωής.
Memento mori
Δύο σειρές κυπαρίσσια στον άξονα Βορρά-Νότου σηματοδοτούν την κύρια είσοδο του οικοπέδου που ανοίγεται στο Βορρά. Αυτό το οικείο «δέντρο της θλίψης» με την ψιλόλιγνη μορφή, ενώνει τη γη με τον ουρανό και πλαισιώνει την είσοδο με ποιητικό τρόπο.
Ο επισκέπτης προχωράει ανάμεσα στα δέντρα και κατευθύνεται προς την είσοδο του κτηρίου αντικρίζοντας τους επιβλητικούς τοίχους από γη, το ύψος των οποίων, η απόσταση και η έντονη προοπτική μεταξύ τους συντελούν στην μνημειακότητα της σύνθεσης.
Πριν την είσοδό του στο κτήριο ο επισκέπτης βρίσκεται μπροστά στη σχισμή του νερού ανάμεσα στους ψηλούς τοίχους γης, ερχόμενος συμβολικά αντιμέτωπος με την πραγματικότητα του θανάτου.
“Έτσι η εμπειρία της εισόδου ταυτίζεται με τη συναισθηματική μετάβαση σε ένα τόπο «memento mori»”.
Η Αίθουσα Τελετών είναι ένας εσωστρεφής χώρος με μεγάλο εσωτερικό ύψος ικανός να στεγάσει διαφορετικούς τύπους τελετών. Ο τοίχος από γη δρα σαν σκηνικό-φόντο ενώ ο ελλειπτικός ψηλός τοίχος περικλείει τους παρευρισκόμενους της τελετής ενισχύοντας την ομαδική εμπειρία θλίψης.
“Μετά το τέλος της τελετής, οι συγγενείς έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την είσοδο του φέρετρου στον κλίβανο αποτέφρωσης”.
Η πρακτική της παρακολούθησης της καύσης είναι συνήθης σε πολλές ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες, και θεωρείται πως αφενός βοηθάει ψυχολογικά τους συγγενείς στη συνειδητοποίηση και αποδοχή του γεγονότος και αφετέρου αφαιρεί κάθε φόβο και αμφιβολία για το άγνωστο της διαδικασίας.
Ο χώρος παρατήρησης της καύσης είναι ημιυπαίθριος και προσβάσιμος από τη νότια πλευρά του κτηρίου. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός δρα θεραπευτικά ωθώντας τους συγγενείς να βγουν πρώτα εκτός του κτηρίου και να έρθουν σε επαφή με τα στοιχεία της φύσης με σκοπό την άμβλυνση των έντονων συναισθημάτων.
Η απόθεση της τεφροδόχου μπορεί να γίνει είτε στις εγκοπές των κατακόρυφων τοίχων γης, είτε στο τεφροφυλάκιο εσωτερικού χώρου. Προς ενταφιασμό αλλά και διασπορά μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι Κήποι των Εποχών καθώς και η στέρνα νερού μεταξύ των τοίχων.
Τίτλοςπρότασης: Memento Mori, Διαγωνισμός:ΑρχιτεκτονικόςΔιαγωνισμόςΙδεώνγιατοΚέντροΑποτέφρωσηςΝεκρών (ΚΑΝ) καιΑποτέφρωσηςΟστών (KAON), Τοποθεσία:Πάτρα – Ελλάδα, Ομάδαμελέτης:MAZi Architects (K. Εξαμηλιώτου – Δ. Παπαδοπούλου), Συνεργάτης: Shea Hagy (Project Manager for the HSB Living Lab at Chalmers University of Technology)