Η παρούσα ερευνητική διπλωματική εργασία της Θεοφανίας Κομπατσιάρη διερευνά τη χρησιμότητα της ένταξης των βιοφιλικών στρατηγικών στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Σχολιάζονται δηλαδή οι θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με την σύγχρονη αυτή οπτική της αρχιτεκτονικής δημιουργίας.
Ο βιοφιλικός σχεδιασμός είναι μια έκφραση της αρχιτεκτονικής δημιουργίας που πηγάζει από την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να συνδεθεί με τη φύση και στοχεύει στην επανασύνδεσή του με τον φυσικό κόσμο. Καθώς προσφέρει ένα δημιουργικό και ευέλικτο πλαίσιο για την αναθεώρηση των συμβατικών μεθόδων σχεδιασμού, επιτρέπει την εξερεύνηση νέων καινοτόμων λύσεων για τις ανθρώπινες ανάγκες, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην ενδυνάμωση των κοινωνιών και στην αναγέννηση του φυσικού περιβάλλοντος.
Καθώς η φυσιολογία και η ψυχολογία του ανθρώπου έχουν καθοριστεί σε σημαντικό βαθμό από το φυσικό περιβάλλον, όπου έλαβε χώρα το μεγαλύτερο μέρος της εξελικτικής του πορείας, η φύση κρίνεται ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής του και αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη διασφάλιση της ευημερίας του.
Στην εποχή μας, όμως, η έμφυτη σύνδεση του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο έχει διαταραχθεί, καθώς εκμεταλλεύεται τους φυσικούς πόρους, χωρίς να καλλιεργείται η βιώσιμη συνείδηση, με αποτέλεσμα να παρατείνεται μια κατάσταση πλήρους ανισορροπίας.
Ωστόσο, η αντίληψη ότι η υφιστάμενη σχέση του ανθρώπου με τη φύση δεν είναι ούτε ωφέλιμη για τον ίδιο ούτε βιώσιμη για το φυσικό περιβάλλον, έχει αρχίσει να εδραιώνεται τις τελευταίες δεκαετίες και βήματα έχουν γίνει προς την αναθεώρηση της. Καθώς οι συνέπειες του σχεδιασμού του τεχνητού περιβάλλοντος είναι πλέον εμφανείς, η βιωσιμότητα του αρχίζει να αποτελεί θεμέλια συνιστώσα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού.
Το ανθρωπογενές περιβάλλον έχει αρχίσει να αντιμετωπίζεται ως ένα πολύπλοκο σύστημα το οποίο αλληλεπιδρά ποικιλοτρόπως με το φυσικό περιβάλλον, το επηρεάζει σημαντικά αλλά και επηρεάζεται από αυτό, με τα κτήρια να θεωρούνται αναπόσπαστοι κρίκοι του συστήματος αυτού παρά αυτόνομες μονάδες.
Ο βιοφιλικός σχεδιασμός, λοιπόν, εμφανίζεται ως μια μέθοδος η οποία θέτει στο επίκεντρο του σχεδιασμού την σύνδεση του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο και παράλληλα ενσωματώνει τη συνολική αντίληψη και μεθερμηνεία της φύσης, των στοιχείων και διαδικασιών της, στον πυρήνα και τα επιμέρους στάδια της σχεδιαστικής διαδικασίας.
Όπως είναι απαραίτητη η ανάπτυξη αμφίδρομων σχέσεων κοινής ωφέλειας σε ένα φυσικό σύστημα, έτσι είναι αναγκαίο να ευνοείται η ανάπτυξη σχέσεων αμοιβαίας συνεργασίας μεταξύ των ατόμων, των κοινωνιών και του πλανήτη με σκοπό την εξασφάλιση της λειτουργίας τους ως ένα ενιαίο σύστημα και την επίτευξη της ευημερίας του συστήματος αυτού.
Ακόμη, αν κάθε οργανισμός λειτουργεί προς όφελος του συνόλου και πραγματοποιούνται αλλαγές που είναι ευνοϊκές, με τη πάροδο του χρόνου, τα συστήματα γίνονται πιο παραγωγικά και ανθεκτικά. Ομοίως στο ανθρωπογενές περιβάλλον, οι ακατάπαυστες μεταβολές που πραγματοποιούνται οφείλουν να έχουν θετικές συνέπειες στην βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη πορεία του.
Ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός σχεδιασμός θα πρέπει να αναλογίζονται την σημασία των αλλαγών αυτών και να εξασφαλίζουν τις συνθήκες που θα οδηγήσουν στην αναβάθμιση και τη βιωσιμότητα του κτισμένου περιβάλλοντος.
Οι βιοφιλικές στρατηγικές (experiences and attributes) έχουν διατυπωθεί από τους ερευνητές και κατηγοριοποιούνται σε τρεις ομάδες με βάση τον τύπο εμπειρίας της φύσης που δέχεται ο άνθρωπος.
Άμεση εμπειρία με τη φύση (directexperienceofnature):
Έμμεσηεμπειρίαμετηφύση (indirect experience of nature):
εικόνες της φύσης, φυσικά υλικά, φυσικά χρώματα, προσομοίωση του φυσικού αέρα και φωτός, φυσικά σχήματα και μορφές, υπόνοια της φύσης, πλούτος πληροφορίας, αλλαγή και πατίνα του χρόνου, φυσικές γεωμετρίες, βιομίμηση.
Εμπειρίαχώρουκαιτόπου (experience of space and place):
προοπτική και καταφύγιο, οργανωμένη πολυπλοκότητα, ενσωμάτωση των μερών στο σύνολο,
μεταβατικοί χώροι, κινητικότητα και εύρεση της πορείας, σύνδεση με τον τόπο.
Οι βιοφιλικές στρατηγικές είναι δυνατόν να εφαρμοστούν από την κτιριακή κλίμακα έως το επίπεδο της πόλης σε μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών τύπων έργων. Οι στρατηγικές που εντάσσονται στο έργο οφείλουν να αλληλοϋποστηρίζονται και να συλλειτουργούν μεταξύ τους και αλλά με το συνολικό περιβάλλον με στόχο τη δράση τους ως ένα ενιαίο σύνολο. Με την κατάλληλη εφαρμογή τους μπορούν να έχουν σημαντικά οφέλη για τον άνθρωπο, την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον.
Ο βιοφιλικά σχεδιασμένος χώρος επιδρά θετικά στην ψυχολογία, τη νοητική λειτουργία και τησωματική κατάσταση του ανθρώπου, καθώς αποτελεί ένα ευχάριστο και θεραπευτικό περιβάλλον, το οποίο προάγει το αίσθημα ηρεμίας και παράλληλα προσφέρει μια πολυαισθητηριακή εμπειρία η οποία συναρπάζει και γοητεύει. Ο βιοφιλικός σχεδιασμός προάγει τη δημιουργία ενός υγιούς πλαισίου διαβίωσης, το οποίο συμβάλλει στην καλλιέργεια του αισθήματος ευεξίας αλλά και ενός όμορφου και δημιουργικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη του ανθρώπου και την απόλαυση της ζωής.
Η εφαρμογή βιοφιλικών στρατηγικών στον αστικό ιστό συμβάλλει στη δημιουργία ενός πολύπλοκου και διασυνδεδεμένου συστήματος, το οποίο ενσωματώνει τους πολίτες, την κοινωνία, το τεχνητό και φυσικό περιβάλλον σε μια αδιάσπαστη αλυσίδα όπου κάθε κρίκος της έχει ενεργό ρόλο και συμβάλει δυναμικά στην εξασφάλιση της προόδου και της ευημερίας του. Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζοντας τις αδυναμίες του υπάρχοντος τεχνητού περιβάλλοντος, οι βιοφιλικές στρατηγικές μπορούν να συμβάλουν στην αποκατάσταση και διατήρηση του φυσικού κόσμου.
Στοχεύουν στη δημιουργία ενός βιώσιμου τεχνητού χώρου που δεν ανταγωνίζεται τη φύση αλλά συνεργάζεται μαζί της. Η συμβολή του γίνεται φανερή σε πλήθος τομέων, όπως η ορθολογική διαχείριση των υδάτων, η μείωση της κατανάλωση ενέργειας και η βιώσιμη εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, η απώλεια της βιοποικιλότητας στις πόλεις και η επανένταξη ενδημικών ειδών σε αυτές.
Συνεπώς, ο βιοφιλικός σχεδιασμός αποτελεί μια ολιστική προσέγγιση που προάγει τη σύζευξη των οργανισμών και των φυσικών συστημάτων με κάθε πτυχή της σχεδιαστικής διαδικασίας, ενώ παράλληλα κατανοεί την φυσιολογία και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ανθρώπου, ενδυναμώνει τη δομή και τη λειτουργία της κοινωνίας και, τέλος, ενισχύει τον σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον και επανασυνδέει τον σύγχρονο άνθρωπο με αυτό.
Η σχεδιαστική διαδικασία συμπεριλαμβάνει κάθε στάδιο από τη σύλληψη και εξέλιξη της ιδέας μέχρι την υλοποίηση, διαχείριση και συντήρηση του κτισμένου περιβάλλοντοςκαι του περιβάλλοντα χώρου. Το αποτέλεσμα της προσέγγισης αυτής είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος διαβίωσης (habitat), το οποίο εκτείνεται σε πολλαπλές κλίμακες, λειτουργεί ως μια ενότητα με αλληλοεξαρτώμενες μεταβλητές και αέναες αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών και αναγνωρίζεται ως επιθυμητό, υγιές και βιώσιμο.
Η αρχιτεκτονική έχει την ικανότητα να δημιουργήσει ένα ευχάριστο και βιώσιμο περιβάλλον διαβίωσης, όπου μπορούμε να ευδοκιμούμε και να απολαμβάνουμε την ομορφιά της ζωής, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα αμοιβαίο όφελος και ισορροπία μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Συνδυάζοντας την αρχιτεκτονική σκέψη με τη σοφία του φυσικού κόσμου μπορούμε να πραγματοποιήσουμε το όραμα για μια βιώσιμη ευημερία.
Τίτλος εργασίας: Βιοφιλικός σχεδιασμός | Η σημασία της φύσης στη ζωή του ανθρώπου και το όραμα για αειφορική ευημερία, Τύπος εργασίας: Ερευνητική Διπλωματική Εργασία, Σχολή: Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Φοιτήτρια: Κομπατσιάρη Θεοφανία, Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Δούση Μαρία, Ημερομηνία παρουσίασης: Ιούνιος 2021
English description: This research dissertation by Fenya Kompatsiari explores the usefulness of the integration of biophilic strategies in the architectural design, while the theoretical approaches are commented on this contemporary view of the architectural creation.
Biophilic design is an expression of the architectural creation that stems from our innate need to affiliate with nature and aims at reconnecting us with the natural world. It incorporates at its core the deep understanding and interpretation of the natural systems. As it offers a creative and flexible framework for reviewing our conventional design methods, it allows the exploration of new innovative solutions to our needs, while contributing to the empowerment of our societies and the regeneration of the natural environment.
Our physiology and psychology have been determined by the natural environment where the largest part of our evolutionary course took place. As a result, nature is an integral part of our life and plays an important role to our prosperity and wellbeing.
In this time and age, our deeply rooted connection with the natural world has been disturbed as we exploit the natural resources without cultivating a sustainable consciousness, resulting in the perpetuation of a condition of complete imbalance. The notion that man’s current relationship with nature is neither beneficial to him nor sustainable for the natural environment has begun to take hold in recent decades and steps have been taken to reconsider it.
As the consequences of the inappropriate design of the artificial environment are now being understood, the need for sustainability is beginning to emerge as a fundamental component of the architectural design. The anthropogenic environment has begun to be treated as a complex system that interacts in various ways with the natural environment, significantly affects it but is also affected by it. Buildings tend to be considered as an integral part of this system rather than autonomous units.
Biophilic design, therefore, emerges as a method that brings the connection of man with the natural world as central concept of the design and at the same time incorporates the deep comprehension and interpretation of nature, its elements and processes in the core and the individual stages of the design process.
As it is necessary mutually beneficial relationships to be developed in a natural system, so it is of paramount importance to favour the development of relations of mutual benefit between individuals, societies and the planet in order to ensure their functioning as a single system and eventually to achieve the prosperity of this system.
Moreover, if each organism works for the benefit of the whole and favorable changes are made, over time, the systems become more productive and resilient. Similarly in the artificial environment, the incessant changes that take place must have a positive effect on its short-term and long-term course. Architectural design and urban planning should consider the significance of these changes and ensure the conditions that will lead to the upgrading and sustainability of the built environment.
Biophilic strategies (experiences and attributes) have been formulated by researchers and are categorized into three groups based on the type of experience of nature that man accepts:
Direct experience of nature: natural light, air, water, plants, animals, weather, natural landscapes and ecosystems, fire
Indirect experience of nature: images of nature, natural materials, natural colors, simulating natural air and light, natural shapes and forms, evoking nature, information richness, age, change and the patina of time, natural geometries, biomimicry
Experience of space and place (experience of space and place): prospect and refuge, organized complexity, integration of parts to wholes, transitional spaces, mobility and wayfinding, cultural and ecological attachment to place
They can be applied from the building scale to the city level in a wide variety of different types of projects. The strategies that are part of the project must support each other and work together with each other and with the overall environment in order to act as a whole.
The biophilically designed space has a positive effect on the psychology, mental function and physical condition of human beings, as it is provides a pleasant and healing environment that promotes a sense of serenity and at the same time offers a multi-sensory experience that fascinates.
Biophilic design promotes the creation of a healthy living environment which contributes to the cultivation of a sense of well-being but also a beautiful and creative environment for human development and enjoyment of life.
The implementation of biophilic strategies in the urban fabric contributes to the creation of a complex and integrated system that connects citizens, society, the artificial and natural environment in an unbroken chain where each link has an active role and contributes dynamically to ensure its progress and prosperity.It contributes to the creation not only of sustainable and resilient cities but also of just and equal societies where people can feel safe, productive and content.
At the same time, addressing the weaknesses of the existing artificial environment the biophilic strategies can contribute to the restoration and preservation of the natural world. They aim to create a sustainable artificial space that does not compete with nature but works collaboratively with it.
Its contribution is evident in a number of sectors, such as rational water management, reduction of energy consumption and sustainable exploitation of energy resources, loss of biodiversity in cities and reintegration of endemic species into them.
Therefore, biophilic design is a holistic approach that promotes the synergy of the knowledge about organisms and natural systems with every aspect of the design process, while understanding human’s physiology, psychology and needs, strengthening the structure and functioning of societies and, finally, enhancing the respect for the natural environment and reconnecting modern man with it.
The design process includes every stage from the conceptualization and development of an idea to the implementation, management and maintenance of the built environment and the surrounding space. The result of this approach promises to be the creation of a habitat that extends across multiple scales, functions as one unit with interdependent variables and perpetual interactions between them and is recognized as desirable, healthy and sustainable.
Architecture has the ability to create a pleasant and sustainable living environment where we can thrive and enjoy the beauty of life while ensuring mutual benefit and balance between humans and nature. By coupling the architectural thinking with the wisdom of the natural world we can realize the vision for a sustainable well-being.
Project title: Biophilic design | The importance of nature in our life and the vision of a sustainable well-being, Typology: Student work – Diploma Research Thesis, University: School of Architecture – Faculty of Engineering (Aristotle University of Thessaloniki), Student: Kompatsiari Fenya, Supervisor: Dousi Maria, Completed and presented: June 2021