Η μελέτη ενός κτιρίου μιας άλλης εποχής, της οποίας τα βασικότερα χαρακτηριστικά έχουν ξεχαστεί ή έχουν χαθεί, αποτελεί κάθε φορά μια ενδιαφέρουσα πρόκληση.

Ιδιαίτερα όταν τα μυστικά του είναι καλά «κρυμμένα» κάτω από στρώματα μεταγενέστερων εποχών και όταν οι άνθρωποι που έζησαν σ’ αυτό υπήρξαν σημαντικές προσωπικότητες.

Εικ. 01: Άποψη του αρχοντικού από τα ανατολικά το 1925.

Το αρχοντικό Ντανιέλ, γνωστό στους κατοίκους της Ξάνθης τα τελευταία χρόνια ως «παλαιό Φρουραρχείο», είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Η σχετικά πρόσφατη (2014) ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης του αρχοντικού Ντανιέλ, ενός από τα πιο σημαντικά ιστορικά κτίρια της πόλης της Ξάνθης, αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία για να σχολιάσουμε τα ενδιαφέροντα ζητήματα της αποκατάστασης και επανάχρησης των ιστορικών κτιρίων της νεότερης αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς.

Το αρχοντικό μετά την αποκατάσταση και επανάχρησή του είναι ένα Μνημείο αφιερωμένο στην πολιτιστική κληρονομιά που άφησε ο Μάνος Χατζιδάκις, που κατά ευτυχή συγκυρία έζησε εκεί τα πρώτα χρόνια της ζωής του και που η τότε Νομαρχία Ξάνθης (2004) αποφάσισε να το αφιερώσει στη μνήμη του. (εικ. 02. 03).

Εικ. 02: Το κτίριο πριν την αποκατάσταση (2004).

Το αρχοντικό οικοδομήθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα (1897) την περίοδο ακμής της πόλης, την “belle époque” της Ξάνθης, που με επίκεντρο τον καπνό η πόλη έγινε διεθνές κέντρο παραγωγής και διαμετακομιστικού εμπορίου. Η θέση του κτιρίου είναι σημαντική καθώς προβάλλεται σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους δρόμους της πόλης την οδό Βενιζέλου, ορίζοντας μαζί και με άλλα γειτονικά κτίρια το όριο μεταξύ του ιστορικού κέντρου της πόλης και του νεώτερου τμήματός της.

Εικ. 03: Το κτίριο μετά την αποκατάσταση (2014).

Ιδιοκτήτης του κτιρίου ήταν ο Εβραίος Ισαάκ Ντανιέλ, ο οποίος ασχολείτο με ασφάλειες ζωής και πυρός, αντιπροσωπεύοντας την εταιρεία Union de Paris και συγχρόνως καπνέμπορος. Λόγω του μεγέθους και της επιβλητικότητας του αρχοντικού αποκαλείτο από τους Ξανθιώτες «La Grande Maison» (εικ. 01).

Εικ. 04: Άποψη της βόρειας όψης.

Η κατοικία του Ι. Ντανιέλ ήταν στον πρώτο και δεύτερο όροφο ενώ στο ισόγειο ήταν το γραφείο του και καταστήματα. Το μέγαρο μετά το θάνατο του Ισαάκ Ντανιέλ το 1924, νοικιαζόταν. Ο Γεώργιος Χατζιδάκις, πατέρας του Μάνου, δικηγόρος, νοίκιαζε τον Β΄ όροφο. Από τα ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι ο Μάνος θα πρέπει να έζησε στο κτίριο κατά την περίοδο 1925-1932, δηλαδή έως την ηλικία των επτά ετών.

Το αρχοντικό Ντανιέλ, μετά την κατάσχεσή του από το Ελληνικό Δημόσιο, χρησιμοποιήθηκε από το 1932 μέχρι το 1941 από την Οικονομική Εφορεία Ξάνθης και έτσι πήρε το όνομα «Μέγαρο Δημοσίων Οικονομικών». Από το 1945 έως το 2000 το κτίριο χρησιμοποιήθηκε από τον Ελληνικό στρατό και ήταν γνωστό ως Φρουραρχείο. Το 1957 εξερράγη πυρκαγιά στο κτίριο, η οποία κατέστρεψε ένα αξιόλογο μέρος του εσωτερικού χώρου.

Εικ. 05: Άποψη της βόρειας όψης.

Η Αρχιτεκτονική του αρχοντικού

Πρόκειται για κτίριο εξαιρετικά μεγάλων διαστάσεων, το οποίο αναπτύσσεται σε τέσσερις στάθμες. Η συνολική επιφάνεια του κτιρίου είναι 1.492 τ.μ. και είναι ιδιοκτησία της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Το ύψος των χώρων της κατοικίας είναι πολύ μεγάλο και στις δύο στάθμες (4,80 – 4,90μ), γεγονός που αποδεικνύει τη σπουδαιότητα του κτιρίου. Οι χώροι της κατοικίας είναι οργανωμένοι σύμφωνα με τη γνωστή τυπολογία «κεντρική σάλα με εκατέρωθεν δωμάτια», διαδεδομένη κατά τον 19^ο αιώνα.

Εικ. 06: Άποψη της σάλας εισόδου στο ισόγειο, όπου διακρίνονται οι περίτεχνες τοιχογραφίες και η οροφογραφία.

Το αρχοντικό Ντανιέλ είναι χαρακτηριστικό δείγμα εκλεκτικιστικού ρυθμού. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του κτιρίου βασίζονται εν πολλοίς στην πλοκή των εμφανών οπτόπλινθων και άλλων κεραμικών στοιχείων, όπως επίκρανα, φουρούσια και γεισίποδες. Η χρήση των στοιχείων αυτών μειώνεται καθ΄ ύψος προσδίδοντας ελαφράδα στο στιβαρό σύνολο (εικ. 04, 05).

Εικ. 07: Σύμμεικτα πατώματα αποτελούμενα από μεταλλικές δοκούς και θολίσκους από οπτόπλινθους με ποικίλες διατάξεις οπτοπλίνθων και συνδέσεων των δοκών με τις τοιχοποιίες. [Formenti C., La prattica del fadbricare, Hoelpi, Milano, 1893, 1895, πίν. 1]

Κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης αποκαλύφθηκαν πολύ σημαντικές τοιχογραφίες και οροφογραφίες στο εσωτερικό του κτιρίου. Η ποιότητα του ζωγραφικού διακόσμου, καταδεικνύει ότι φιλοτεχνήθηκε από σημαντικά συνεργεία καλλιτεχνών (εικ. 06). Τα στοιχεία των ζωγραφικών παραστάσεων ακολουθούν και τονίζουν τις διατάξεις των χώρων, κλασσικό στοιχείο της γαλλικής τεχνοτροπίας (18^ος – 19^ος αιώνας).

Εικ. 08: Σχέδιο πρότασης – κάτοψη υπογείου.

Κατασκευαστικές καινοτομίες του αρχοντικού

Για την κατασκευή του αρχοντικού Ντανιέλ χρησιμοποιήθηκαν πολλά καινοτόμα για την εποχή δομικά υλικά, προκατασκευασμένα οικοδομικά στοιχεία και οικοδομικές τεχνολογίες, σε συνδυασμό με τις παραδοσιακές τεχνικές και υλικά. Το γεγονός αυτό είναι ενδεικτικό της σχέσης του ιδιοκτήτη με το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι της εποχής, που εκείνη την περίοδο πραγματοποιούσε το «μετέωρο βήμα» από την παράδοση προς τον εκσυγχρονισμό (εικ. 07).

Εικ. 09: Σχέδιο πρότασης – κάτοψη ισογείου.

Οι φέρουσες τοιχοποιίες της υπόγειας στάθμης είναι κατασκευασμένες από λιθοδομή, του ισογείου από μικτή τοιχοποιία ενώ των ορόφων από οπτοπλινθοδομή. Το πάχος των περιμετρικών τοιχοποιιών του υπογείου είναι της τάξεως του 1μ. ενώ των εσωτερικών είναι της τάξεως των 0,70μ.

Εικ. 10: Σχέδιο πρότασης – κάτοψη 1^ου ορόφου.

Οι πεσσοί του ισογείου έχουν σημαντικό πάχος, περί τα 80 – 90 εκ. Τα πάχη των τοιχοποιιών των ορόφων είναι κλιμακωτά μικρότερα κατά 10εκ. περίπου από όροφο σε όροφο ώστε να υπάρχει δυνατότητα έδρασης των διαφραγμάτων δαπέδων. Η πλειοψηφία των υπερθύρων των ανοιγμάτων διαμορφώνονται με μεταλλικές δοκούς διατομής διπλού ταφ (Ι).

Εικ. 11: Σχέδιο πρότασης – κάτοψη 2^ου ορόφου.

Όλα τα δάπεδα του κτιρίου μορφώνονται με απλά στατικά συστήματα αμφιέρειστων δοκών που βαίνουν κατά την διεύθυνση Β – Ν, αποτελούμενα από διαφορετικά κατά στάθμη υλικά (σίδηρος και ξύλο). Η οροφή του υπογείου και του ισογείου είναι κατασκευασμένη από μεταλλικές δοκούς και θολίσκους από οπτόπλινθους ενώ τα δάπεδα των ορόφων είναι ξύλινα.

Η θεμελίωση του κτιρίου είναι κλιμακωτή σε πολλαπλές στάθμες. ακολουθώντας την κλίση του περιβάλλοντα χώρου.

Πρόταση αποκατάστασης – επανάχρησης

Η διεπιστημονική προσέγγιση για την ανάλυση και τεκμηρίωση του ιστορικού αυτού κτιρίου έφερε στη επιφάνεια σημαντικές πτυχές της οικοδομικής τεχνολογίας του καθώς και του άγνωστου ή ξεχασμένου μέχρι πρόσφατα εξαιρετικού ζωγραφικού του διακόσμου.

Εικ. 12: Σχέδια ενίσχυσης των σιδηροδοκών με την προσθήκη νέας σιδηροδοκού στο άνω πέλμα της υφιστάμενης.

Οι δεσμεύσεις που προέκυψαν από την αποκάλυψη των σημαντικών αυτών στοιχείων δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για μια νεωτερική αντιμετώπιση της δομοστατικής ενίσχυσης του, δεδομένου ότι δεν ήταν δυνατόν να εφαρμοστούν οι γνωστές κυρίαρχες μέθοδοι επίλυσης της στατικής του επάρκειας. Οι απαιτούμενες νέες κατασκευές δηλώνουν με σαφήνεια τη αισθητική της εποχής μας προσπαθώντας να ενταχθούν στον ιστορικό χαρακτήρα του κτιρίου.

Εικ. 13: Σχέδια ενίσχυσης των σιδηροδοκών με την προσθήκη νέας σιδηροδοκού στο άνω πέλμα της υφιστάμενης.

Το κτίριο θα χρησιμοποιηθεί ως κέντρο καλλιτεχνικής δημιουργίας και αναψυχής με έμφαση στη μουσική, γεγονός άμεσα συνδεδεμένο με τη μνήμη του μεγάλου μουσικοσυνθέτη.

Οι νέες χρήσεις που θα ενταχθούν στο κτίριο αναμένεται να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο δυναμικών δράσεων, οι οποίες θα τροφοδοτούν την κοινωνία της πόλης με σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις (εικ. 08. 09, 10, 11).

Εικ. 14: Σχέδιο ενίσχυσης των ξύλινων δοκών με την προσθήκη νέας σιδηροδοκού σε επαφή με την υφιστάμενη ξύλινη. Διακρίνονται οι ηχομονωτικές και αντικραδασμικές διατάξεις.

Δομοστατικές επεμβάσεις

Σημαντικό πρόβλημα όσον αφορά στη στατική λειτουργία του κτιρίου εντοπίστηκε στη βόρεια πλευρά του, όπου ελλείψει ικανού μεγέθους τοιχωμάτων και εξ’ αιτίας του μεγάλου ύψους των χώρων, υπάρχει κίνδυνος βλάβης σε περίπτωση μελλοντικών σεισμικών καταπονήσεων. Μεγάλη δυσκολία στον σχεδιασμό των επεμβάσεων αποτελούσαν οι ευρεθείσες τοιχογραφίες, οι οποίες έπρεπε να διατηρηθούν αφού αποκατασταθούν.

Εικ. 15: Λεπτομέρεια κεντρικού κλιμακοστασίου.

Από τις επιλύσεις που έγιναν προέκυψε ότι οι υφιστάμενες δοκοί δεν ήταν επαρκείς σύμφωνα με τους συντελεστές ασφαλείας της εποχής κατασκευής.

Οι απαιτούμενες ενισχύσεις, υλοποιήθηκαν με την προσθήκη νέας δοκού πάνω από την υφιστάμενη δημιουργώντας κατά τον τρόπο αυτό μία σύνθετη διατομή αποτελούμενη από δύο υψίκορμες δοκούς (εικ. 12, 13). Με μεταλλικά στοιχεία ενισχύθηκαν και τα ξύλινα δάπεδα (εικ. 14).

Εικ. 16: Ανάπτυγμα των τοίχων της κεντρικής σάλας του 1^ου ορόφου, από τη μελέτη αποκατάστασης του ζωγραφικού διακόσμου, το οποίο πραγματοποιήθηκε με βάση τα αποκαλυφθέντα στοιχεία.

Στο ισόγειο του βορειοδυτικού τμήματος όπου υπάρχουν ελάχιστοι πεσσοί λιθοδομής, κατασκευάστηκε μεταλλικό πλαίσιο που ανέρχεται έως τον 1^ο όροφο. Στην κατασκευή του πλαισίου εντάσσονται και τα οριζόντια μεταλλικά διαφράγματα ώστε να δημιουργηθεί ένας συνολικός μεταλλικός φορέας.

Εικ. 17: Άποψη του αποκατεστημένου διακόσμου της κεντρικής σάλας του 1^ου ορόφου. 

Σημαντικό επίσης τμήμα των προτάσεων ενίσχυσης, αποτέλεσε η υλοποίηση ενός συστήματος διαζωματοποίησης του κτιρίου με εφαρμογή οριζόντιας περίσφιξης ως συμπληρωματικής της υφιστάμενης με μεταλλικούς ελκυστήρες καθώς και με κατακόρυφη διαζωματοποίηση εσωτερικά του κτιρίου με λάμες CFRPs. Οι παραπάνω περιγραφείσες στατικές ενισχύσεις παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθότι βασίζονται πραγματικά στην αποτίμηση της φέρουσας ικανότητας και στη δομική μορφολογία του κτιρίου.

Εικ. 18: Λεπτομέρεια του αποκατεστημένου διακόσμου της κεντρικής σάλας του 1^ου ορόφου.

Οι προτεινόμενες ενισχύσεις εναρμονίζονται με τα υλικά και την υφιστάμενη κατασκευαστική δομή. Σε πολλές περιπτώσεις ενσωματώνονται εντός των ξύλινων πατωμάτων και των υφιστάμενων τοιχοποιιών. Όπου αυτό δεν καθίσταται δυνατό όπως στην περίπτωση του νέου μεταλλικού πλαισίου παραμένουν εμφανείς και δηλώνουν με ειλικρίνεια τη σύγχρονη παρέμβαση.

Εικ. 19: Άποψη της οροφογραφίας ισόγειου καταστήματος (πρώην γραφείο Ι. Ντανιέλ).

Αρχιτεκτονικές επεμβάσεις

Οι επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν στο κτίριο διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες. Τις εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, τις επεμβάσεις που στοχεύουν στον εκσυγχρονισμό και στη νέα χρήση και τις προτάσεις που αναδεικνύουν το ιστορικό κτίριο στον αστικό ιστό της Ξάνθης.

Εικ. 20: Άποψη του τοιχογραφικού διακόσμου του χώρου της πρώην τραπεζαρίας στον 1^ο όροφο, μετά την αποκατάσταση.

Συντήρηση & αποκατάσταση των μορφολογικών στοιχείων του κτιρίου

Οι επεμβάσεις αυτές αφορούν κυρίως στα μορφολογικά στοιχεία των όψεων, στην αποκατάσταση της αρχικής μορφής της απόληξης της στέγης, στα κατεστραμμένα διακοσμητικά στοιχεία, στην αποκατάσταση των αρχικών χρωματισμών (εικ. 25), στην αποκατάσταση και ανάκτηση των αυθεντικών στοιχείων των εσωτερικών χώρων (εικ. 15, 22) και στην συντήρηση και αποκατάσταση του ζωγραφικού διακόσμου (εικ. 16-21).

Εικ. 21: Άποψη της περίτεχνης οροφογραφίας του χώλ εισόδου του ισογείου.

Νέες κατασκευές

Οι επεμβάσεις αυτές στοχεύουν στον εκσυγχρονισμό και στην εξυπηρέτηση των νέων χρήσεων. Πρόκειται για σύγχρονες κατασκευές που διαφέρουν από τις ιστορικές και εκφράζουν την εποχή τους.

Εικ. 22: Άποψη του κεντρικού μαρμάρινου κλιμακοστασίου.

Οι κατασκευές αυτές είναι:

Η απόληξη του κουβουκλίου του ανελκυστήρα στη βεράντα του 2^ου ορόφου με τον αντίστοιχο ημιυπαίθριο διάδρομο, το γυάλινο στέγαστρο στη βεράντα του 1^ου ορόφου (εικ. 23) και το βοηθητικό κλιμακοστάσιο κινδύνου, το οποίο ενοποιεί τις βεράντες με το επίπεδο της αυλής (εικ. 24).

Εικ. 23: Άποψη του κουβουκλίου της απόληξης του ασανσέρ στον εξώστη του 2^ου ορόφου.

Αποκατάσταση διακόσμου

Ο ζωγραφικός διάκοσμος του κτιρίου τα τελευταία 50 χρόνια ήταν άγνωστος. Η αποκάλυψη και η μελέτη του σωζόμενου διακόσμου έδωσαν περισσότερες πληροφορίες και στοιχεία, όπως νέα μοτίβα, περίτεχνα ζωγραφικά θέματα και τεχνολογικές λεπτομέρειες βάσει των οποίων διαμορφώθηκε το τελικό πλαίσιο των επεμβάσεων.

Εικ. 24: Νοτιοανατολική άποψη του κτιρίου -από την αυλή- όπου διακρίνεται το νέο κλιμακοστάσιο κινδύνου, που εξυπηρετεί όλες τις στάθμες του κτιρίου.

Οι επεμβάσεις αποφασίστηκαν σε συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Α, λαμβάνοντας υπόψη την καλλιτεχνική αξία του διακόσμου, την κατάσταση διατήρησής του, αλλά και τον χαρακτήρα της νέας χρήσης του κτιρίου. Ο στόχος των επεμβάσεων ήταν να προκύψει ένα νέο διακοσμητικό σύνολο το οποίο θα έχει την ίδια αίσθηση του χώρου, την ίδια ένταση τόνου και λαμπρότητα των χρωμάτων (εικ. 16-21).

Στοιχεία & Συντελεστές Έργου:

Έργο: Αρχοντικό Ντανιέλ, Τύπος Έργου: Αποκατάσταση και επανάχρηση ως πολυχώρος τέχνης και σκέψης, Τοποθεσία: Ξάνθη, Αρχιτεκτονική μελέτη: Μαρία Δούση (Δρ. Msc. Aρχιτέκτων – Eπίκουρη Kαθηγήτρια ΑΠΘ) – Μανόλης Αναγνωστίδης (Aρχιτέκτων Mηχανικός), Ειδικοί σύμβουλοι: Μιχαήλ Νομικός (Καθηγητής Α.Π.Θ.) – Διονύσης Καπιζιώνης (Συντηρητής Αρχαιοτήτων & Έργων Τέχνης), Νίκος Μπάρκας (Aκουστικολόγος – Kαθηγητής ΔΠΘ), Συνεργάτες: Ζωή Μπαλτζοπούλου (Aρχιτέκτων Mηχανικός) – Άγγελος Τασολάμπρος (Aρχιτέκτων Mηχανικός) – Στυλιανή Ψυλάκη (Aρχιτέκτων Mηχανικός) – Αριστοτέλης Βασιλειάδης (Aρχιτέκτων Mηχανικός) – Αντώνης Αναγνωστίδης (Aρχιτέκτων Mηχανικός), Στατική Μελέτη: ΕΥΕΡΓΟΣ Α.Ε. (Ανώνυμη Μελετητική Εταιρεία Τεχνικών Έργων – Επικεφαλής: Αργύρης Πλέσιας), Η/M Mελέτη: Γιώργος Στυλιανίδης Επίβλεψη: Διεύθυνση Τεχνικών Έργων Περιφερειακής Ενότητας Ξάνθης, Εποπτεία: Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων & Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης ΥΠ.ΠΟ. Α, Κατασκευή: ΜΕΔΟΥΣΣΑ. Α.Ε., Aποκατάσταση ζωγραφικού διακόσμου: Παναγιώτης Δρίτσας & Σια Ο.Ε., Επίβλεψη των εργασιών αποκατάστασης διακόσμου: Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ.Α., Παρουσίαση: Μαρία Δούση (Δρ. Msc. Aρχιτέκτων – Eπίκουρη Kαθηγήτρια ΑΠΘ) – Μιχάλης Νομικός (Καθηγητής Α.Π.Θ.), Φωτογράφιση: Άγγελος Τασολάμπρος

Υποβάλλετε ένα άρθρο

Το όνομά σας *

Το email σας *

Το θέμα του άρθρου σας *